ท่านบรรพชน เราสงสัยในพระสัทธรรมประการหนึ่ง ในญาณนิทเทส ทำไมมีสุตมยญาณ และภาวนามยญาณมากมาย แต่ไม่มีจินตามยญาณเลย จินตามยญาณหายไปไหน
ตอบ: สติปัญญาท่านเฉียบคม เห็นในสิ่งที่น้อยคนนักจะเห็น

ขณะฟังธรรมจากผู้รู้แจ้ง เมื่อพิจารณาตาม ย่อมสามารถเห็นแจ้งเกิดญาณตามคำสอนนั้นได้ด้วย เช่น ท่านที่บรรลุธรรมขณะพระพุทธเจ้าทรงแสดงธรรม หรือเมื่อแสดงธรรมจบ เป็นต้น นั่นคือ สุตมยญาณ

ในขณะบุคคลคิด จะคิดตามความสงสัยใคร่รู้ (วิจิกิจฉา) วิจิกิจฉาเป็นโมหะจิต เมื่อคิดพล่านไปแม้ในธรรมก็เป็นอุทธัจจะ อุทธัจจะก็เป็นโมหะจิต โมหะไม่สามารถบรรลุธรรมได้

โมหะจิตเป็นลูกของอวิชชา ไม่ใช่ญาณ (รู้แจ้ง) ได้แค่ลูบคลำความเข้าใจเล็กน้อย จึงไม่มีจินตามยญาณ

แล้วนักคิดจะบรรลุธรรมได้บ้างไหม
ตอบ: ไม่ได้ จนกว่าจะปล่อยวางความคิด เข้าสมาธิ แล้วเห็นแจ้งความจริงตามนั้น จึงเป็นญาณบรรลุธรรมได้

ทำไมต้องถึงญาณจึงจะบรรลุธรรมได้
ตอบ: เพราะญาณมีอำนาจปลดปล่อย ตัดขาดอาสวะตัวรัดรึงจิต ญาณสุดท้ายแห่งการบรรลุธรรม จึงเรียกว่า อาสวักขยญาณ

ทำไมภาวนามยปัญญาจึงเกิดญาณได้มากมายอย่างนั้น 
ตอบ: เพราะภาวนามยญาณ สามารถเกิดได้ตั้งแต่เข้าสมาธิแม้ยังไม่บรรลุธรรม เช่น ปุพเพนิวาสานุสสติญาณ จุตูปปาตญาณ อนาคตังสญาณ เป็นต้น ขณะบรรลุธรรมก็ได้วิมุตติญาณ ครั้นบรรลุธรรมแล้วก็ได้ วิมุตติญาณทัสสนะ และอรหัตตผลสมาบัติ (สมาธิหมดจดมั่นคง) วิมุตติญาณทัสสนะในอรหัตตผลสมาบัตินี่แหละที่เห็นแจ้งสรรพสิ่ง ทั้งความเป็นมา ความเป็นอยู่ และความเป็นไปได้มากมายอย่างไม่เคยปรากฏมาก่อนการบรรลุธรรม

พุทโธ ธัมโม สังโฆ หลงเข้าใจผิดมาตั้งนานว่า วิปัสสนาต้องใช้ความคิด
ตอบ: ความคิดเองบรรลุธรรมไม่ได้ แต่ใช้ความคิดตะล่อมจิตให้เข้าสมาธิเพื่อบรรลุธรรมได้ เช่น ในโพชฌงค์ มีสติ ธรรมวิจัย (คิดพิจารณา) ด้วยความเพียร จนเกิดปีติ ปัสสัทธิ สมาธิ อุเบกขา เมื่อถึงสมาธิและอุเบกขา จึงเริ่มบรรลุธรรมได้

แล้วคิดเพื่อให้ได้สมาธิ หรือเข้าสมาธิแล้วเห็นแจ้งตามจริง อันไหนง่ายกว่ากัน
ตอบ: นั่นเป็นสิ่งที่ท่านต้องถามจิตท่านดู แล้วพบคำตอบที่เหมาะกับสภาวะของตน เพียงมีข้อควรคำนึงคือ การพิจารณาเพื่อให้ได้สมาธิ ควรพิจารณาทีละข้อธรรม อย่าพิจารณาหลายเรื่องพร้อมกัน จะพลัดหลงกลายเป็นความฟุ้งซ่านไป

แจ่มแจ้ง แจ่มแจ้ง ขอบคุณท่านบรรพชน คุณนี้จักไม่รู้ลืม
ตอบ: บริสุทธิ์ บริสุทธิ์