สมาธิปธานสังขารคือสมาธิชั้นต้น ชั้นกลาง ยังมีสังขารอยู่ แต่เป็นสังขารละเอียดขึ้นเรื่อย ๆ จนเข้าสมาธิชั้นสูงเป็นสมาธิที่วางสังขารสิ้น เหลือแต่รู้บริสุทธิ์ตั้งมั่นตระหง่านอยู่

สมาธิชั้นต้น สังขารยังไม่สงบ อาจใช้สังขารที่จำกัด (เช่นพุทโธ หรือ การนับ) กระชับสังขารให้สงบก่อนได้

สมาธิชั้นกลาง เมื่อสังขารเริ่มสงบตั้งมั่นแล้ว ค่อย ๆ ลอกสังขารออกทีละชั้น ความคิด -> ความนึก -> องค์บริกรรม -> ร่างกาย -> ความรู้สึก โดยกำหนดรู้ในจิตให้ลึกขึ้น ประณีตขึ้น ชัดขึ้น จนรู้เต็มผ่องใสอยู่ภายใน

สมาธิชั้นสูง ดับเวทนา ดับสัญญา เหลือแต่รู้ที่อิสระ สงัด สนิท ไม่รับรู้ปรากฏการณ์อื่นในโลกในจักรวาล

สมาธิชั้นสูงสุด อริยผลสมาบัติ รู้หมดจด อิสระ ลอยอยู่เหนือปรากฏการณ์ในโลก แม้อยู่กับโลก ก็รู้ แต่เป็นรู้อีก version หนึ่ง ที่บริสุทธิ์เหนือ ไม่มี engagement ใด ๆ ปัญญาญาณทั้งใหญ่ ผ่องใส และอิสระยิ่ง