แสงธรรมแห่งพระไตรปิฎก

เพลงขับของพระยานาคเอรกปัตตะ และเพลงขับแก้

ผู้เป็นใหญ่อย่างไรเล่า ชื่อว่าพระราชา
อย่างไรเล่า พระราชาชื่อว่ามีธุลีบนพระเศียร
อย่างไรเล่า ชื่อว่าปราศจากธุลี
อย่างไร ท่านจึงเรียกว่า คนพาล 

ผู้เป็นใหญ่ในทวาร ๖ ชื่อว่า เป็นพระราชา
พระราชาผู้กำหนัดอยู่ ชื่อว่า ธุลีบนพระเศียร
ผู้ไม่กำหนัดอยู่ ชื่อว่า ปราศจากธุลี
ผู้กำหนัดอยู่ ท่านเรียกว่า คนพาล

คนพาลอันอะไรเอ่ย ย่อมพัดไป
บัณฑิตย่อมบรรเทาอย่างไร
อย่างไรจึงเป็นผู้มีความเกษมจากโยคะ

คนพาลอันห้วงน้ำ คือกามโอฆะ เป็นต้น ย่อมพัดไป
บัณฑิตย่อมบรรเทาโอฆะนั้นเสียด้วยความเพียร
บัณฑิตผู้ไม่ประกอบด้วยโยคะทั้งปวงท่านเรียกว่า ผู้มีความเกษมจากโยคะ

คาถาที่พระพุทธองค์ตรัส

ความได้อัตภาพเป็นมนุษย์ เป็นการยาก
ชีวิตของสัตว์ทั้งหลาย เป็นอยู่ยาก
การได้ฟังพระสัทธรรม เป็นของยาก
การอุบัติขึ้นแห่งพระพุทธเจ้าทั้งหลาย เป็นการยาก

เมื่อพระพุทธเจ้าทรงแสดงธรรมจบ สัตว์ ๘ หมื่น ๔ พัน บรรลุธรรม ฝ่ายพระยานาคเอรกปัตตะควรจะได้โสดาปัตติผลในวันนั้น แต่ก็ไม่ได้บรรลุธรรมเพราะเห็นที่เป็นสัตว์ดิรัจฉาน  ไม่อยู่ในอัตภาพที่จะบรรลุธรรมได้

นาคราชได้ถึงความไม่ลำบากในฐานะทั้ง ๕ คือ การปฏิสนธิ การลอกคราบ การวางใจแล้วนอนหลับ การเสพเมถุนกับนางนาคผู้มีชาติเสมอกัน และการจุติที่พวกนาคกระทำได้ลำบาก ได้เที่ยวไปด้วยรูปแห่งมานพ

อ่านอรรถกถา เรื่องนาคราชชื่อเอรกปัตตะ