สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเวฬุวันกลันทกนิวาปสถาน เขตพระนครราชคฤห์ สมัยนั้น ท่านพระสารีบุตรเที่ยวจาริกไปในทักขิณาคีรีชนบท พร้อมด้วยภิกษุหมู่ใหญ่ มีภิกษุรูปหนึ่งจำพรรษาอยู่ในพระนครราชคฤห์ ได้เข้าไปหาท่านพระสารีบุตร ได้ปราศรัยกับท่านพระสารีบุตร

ท่านพระสารีบุตรได้สอบถามภิกษุถึงพระผู้มีพระภาค ภิกษุสงฆ์ และธนัญชานิพราหมณ์ที่อยู่ใกล้ประตูตัณฑุลปาละในพระนครราชคฤห์นั้น ว่าไม่ป่วยไข้และยังมีกำลังอยู่หรือ

แล้วได้สอบถามต่อไปว่าธนัญชานิพราหมณ์ยังเป็นผู้ไม่ประมาทอยู่หรือไม่

ภิกษุได้ตอบว่า

ธนัญชานิพราหมณ์เป็นผู้ประมาท เขาอาศัยพระราชาเที่ยวปล้นพวกพราหมณ์และคฤหบดี อาศัยพวกพราหมณ์และคฤหบดีปล้นพระราชา

ภรรยาของเขาผู้มีศรัทธาซึ่งนำมาจากสกุลที่มีศรัทธา ทำกาละ (ตาย) เสียแล้ว เขาได้หญิงอื่นมาเป็นภรรยา หาศรัทธามิได้ เขานำมาจากสกุลที่ไม่มีศรัทธา

ท่านสารีบุตรได้ฟังดังนั้นจึงปรารภว่าทำไฉนจะพึงได้พบกับธนัญชานิพราหมณ์บางครั้งบางคราว จะพึงได้เจรจาปราศรัยกันสักน้อยหนึ่ง

ครั้งนั้น ท่านพระสารีบุตรอยู่ในทักขิณาคิรีชนบทตามควรแล้ว จึงหลีกจาริกไปถึงพระนครราชคฤห์แล้ว อยู่ ณ พระวิหารเวฬุวันกลันทกนิวาปสถาน ครั้นเวลาเช้า ท่านพระสารีบุตรเที่ยวบิณฑบาตในพระนครราชคฤห์ ภายหลังภัต กลับจากบิณฑบาตแล้ว  เข้าไปหาธนัญชานิพราหมณ์ถึงที่อยู่ 

ธนัญชานิพราหมณ์ใช้คนให้รีดนมโคอยู่ที่คอกโค ได้เห็นท่านพระสารีบุตรกำลังมาแต่ไกล จึงเข้าไปหาท่านพระสารีบุตร นิมนต์ดื่มน้ำนมสด

ท่านสารีบุตรตอบว่า

วันนี้ทำภัตตกิจเสร็จแล้ว จักพักกลางวันที่โคนต้นไม้ ธนัญชานิพราหมณ์พึงมาในที่นั้น

ธนัญชานิพราหมณ์บริโภคอาหารเวลาเช้าเสร็จแล้ว ได้เข้าไปหาท่านพระสารีบุตร

ท่านพระสารีบุตรได้ถามว่า

ธนัญชานิ ท่านเป็นผู้ไม่ประมาทหรือ

ธนัญชานิพราหมณ์ได้ตอบว่า

ข้าแต่ท่านพระสารีบุตร ที่ไหนข้าพเจ้าจะไม่ประมาท เพราะข้าพเจ้าต้องเลี้ยงมารดาบิดา ต้องเลี้ยงบุตร-ภรรยา ต้องเลี้ยงพวกทาส กรรมกร คนรับใช้ ต้องทำกิจสำหรับมิตรและอำมาตย์ แก่มิตรและอำมาตย์ ต้องทำกิจสำหรับญาติสาโลหิต แก่ญาติสาโลหิต ต้องทำกิจสำหรับแขก แก่แขก ต้องทำบุญที่ควรทำแก่ปุพเปตชน ส่งไปให้ปุพเปตชน ต้องทำการบวงสรวงแก่พวกเทวดา ต้องทำราชการให้แก่หลวง แม้กายนี้ก็ต้องให้อิ่มหนำ ต้องให้เจริญ

ธนัญชานิ ท่านจะเข้าใจความข้อนั้นเป็นไฉน

ผู้ประพฤติไม่ชอบธรรม ประพฤติผิดธรรม เพราะเหตุแห่งบิดามารดา บุตรและภรรยา ทาสกรรมกรและคนรับใช้ มิตรและอำมาตย์ ญาติสาโลหิต แขก ปุพเปตชน เทวดา พระราชา การเลี้ยงกายและทำนุบำรุงกาย นายนิริยบาลจะฉุดคร่าเขาไปยังนรกเพราะเหตุแห่งการประพฤติไม่ชอบธรรมและประพฤติผิดธรรม

เขาจะพึงได้ตามความปรารถนาหรือว่าเราเป็นผู้ประพฤติไม่ชอบธรรม ประพฤติผิดธรรมเพราะเหตุแห่งผู้อื่น หรือเพราะเหตุแห่งการเลี้ยงกาย ขอนายนิริยบาลอย่าพึงฉุดคร่าเรา

หรือว่าคนเหล่านั้นจะพึงได้ตามความปรารถนาว่า ผู้นี้เป็นผู้ประพฤติไม่ชอบธรรม ประพฤติผิดธรรม เพราะเหตุแห่งเราทั้งหลาย ขอนายนิริยบาลอย่าพึงฉุดคร่าเขาไปนรกเลย

ไม่ใช่เช่นนั้น ท่านพระสารีบุตร ที่แท้ ถึงผู้นั้นจะคร่ำครวญมากมาย นายนิริยบาลก็พึงโยนลงในนรกจนได้

ธนัญชานิ ท่านจะเข้าใจความข้อนั้นเป็นไฉน

บุคคลผู้ประพฤติไม่ชอบธรรม ประพฤติผิดธรรม เพราะเหตุแห่งผู้อื่น เพราะเหตุแห่งการเลี้ยงกายและทำนุบำรุงกาย กับบุคคลผู้ประพฤติชอบธรรม ประพฤติถูกธรรมเพราะเหตุแห่งผู้อื่น เพราะเหตุแห่งการเลี้ยงกายและทำนุบำรุงกาย ไหนจะประเสริฐกว่ากัน

ข้าแต่ท่านพระสารีบุตร ผู้ที่ประพฤติไม่ชอบธรรม ประพฤติผิดธรรม ไม่ประเสริฐ ส่วนผู้ประพฤติชอบธรรม ประพฤติถูกธรรม ประเสริฐ ด้วยว่า การประพฤติชอบธรรมและการประพฤติถูกธรรมประเสริฐกว่าการประพฤติไม่ชอบธรรมและการประพฤติผิดธรรม

ดูกรธนัญชานิ การงานอย่างอื่นที่มีเหตุประกอบด้วยธรรม เป็นเครื่องให้บุคคลอาจเลี้ยงมารดาบิดา บุตรและภรรยา ทาสกรรมกรและคนรับใช้ มิตรและอำมาตย์ ญาติสาโลหิต แขก ปุพเปตชน เทวดา พระราชา เลี้ยงกายและทำนุบำรุงกายได้ ไม่ต้องทำกรรมอันลามก และให้ปฏิบัติปฏิปทาอันเป็นบุญได้ มีอยู่

ครั้งนั้นแล ธนัญชานิพราหมณ์ชื่นชมอนุโมทนาภาษิตของท่านพระสารีบุตร ลุกจากอาสนะหลีกไป