แสงธรรมแห่งพระไตรปิฎก

พระผู้มีพระภาคตรัสว่าภิกษุควรเป็นผู้ฉลาดในวาระจิตของตน

การพิจารณาของภิกษุว่าตนเป็นผู้ได้ความสงบจิตภายใน หรือว่าไม่เป็นผู้ได้ความสงบจิตภายใน เป็นผู้ได้ความเห็นแจ้งธรรมด้วยปัญญาอันยิ่ง หรือว่าไม่เป็นผู้ได้ความเห็นแจ้งธรรมด้วยปัญญาอันยิ่ง ย่อมเป็นอุปการะมากในกุศลธรรมทั้งหลาย

ถ้าภิกษุพิจารณาอยู่ รู้ว่า

ตนได้ความสงบจิตภายใน ไม่ได้ความเห็นแจ้งธรรมด้วยปัญญาอันยิ่ง ภิกษุนั้นควรตั้งอยู่ในความสงบจิตภายในแล้ว พึงทำความเพียรในความเห็นแจ้งธรรมด้วยปัญญาอันยิ่ง ต่อมา ภิกษุนั้นย่อมได้ความสงบจิตภายใน และได้ความเห็นแจ้งธรรมด้วยปัญญาอันยิ่ง

ตนได้ความเห็นแจ้งธรรมด้วยปัญญาอันยิ่ง ไม่ได้ความสงบจิตภายใน ภิกษุนั้นควรตั้งอยู่ในความเห็นแจ้งธรรมด้วยปัญญาอันยิ่งแล้ว พึงทำความเพียรในความสงบจิตภายใน ต่อมา ภิกษุนั้นย่อมได้ความเห็นแจ้งธรรมด้วยปัญญาอันยิ่ง และได้ความสงบจิตภายใน

ตนไม่ได้ความสงบจิตภายใน ไม่ได้ความเห็นแจ้งธรรมด้วยปัญญาอันยิ่ง ภิกษุนั้นควรทำความพอใจ ความพยายาม ความอุตสาหะ ความขมักเขม้น ความไม่ท้อถอย สติและสัมปชัญญะ ให้มีประมาณยิ่ง เพื่อได้ซึ่งกุศลธรรมเหล่านั้น

ตนได้ความสงบจิตภายใน ได้ความเห็นแจ้งธรรมด้วยปัญญาอันยิ่ง ภิกษุนั้นควรตั้งอยู่ในกุศลธรรมเหล่านั้น แล้วพึงทำความเพียรให้ยิ่งขึ้นไป เพื่อความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย

แล้วทรงแสดงธรรมต่อไปว่า

สิ่งที่ควรเสพ ไม่ควรเสพ

พระพุทธเจ้าตรัสกล่าวถึงจีวร บิณฑบาต เสนาสนะ บ้านและนิคม ชนบทและประเทศ บุคคล โดยส่วนสอง ที่ควรเสพก็มี ที่ไม่ควรเสพก็มี

จีวรใดภิกษุรู้ว่า เมื่อเสพจีวรนี้ อกุศลธรรมเจริญยิ่ง กุศลธรรมย่อมเสื่อมไป จีวรนี้ไม่ควรเสพ
จีวรใดภิกษุรู้ว่า เมื่อเสพจีวรนี้ อกุศลธรรมย่อมเสื่อมไป กุศลธรรมย่อมเจริญยิ่ง จีวรนี้ควรเสพ

บิณฑบาตใดภิกษุรู้ว่า เมื่อเสพบิณฑบาตนี้ อกุศลธรรมย่อมเจริญยิ่ง กุศลธรรมย่อมเสื่อมไป บิณฑบาตนี้ไม่ควรเสพ
บิณฑบาตใดภิกษุรู้ว่า เมื่อเสพบิณฑบาตนี้ อกุศลธรรมย่อมเสื่อมไป กุศลธรรมย่อมเจริญยิ่ง บิณฑบาตนี้ควรเสพ

เสนาสนะใดภิกษุรู้ว่า เมื่อเสพเสนาสนะนี้ อกุศลธรรมย่อมเจริญยิ่ง กุศลธรรมย่อมเสื่อมไป เสนาสนะนี้ไม่ควรเสพ
เสนาสนะใดภิกษุรู้ว่า เมื่อเสพเสนาสนะนี้ อกุศลธรรมย่อมเสื่อมไป กุศลธรรมย่อมเจริญยิ่ง เสนาสนะนี้ควรเสพ

บ้านและนิคมใดภิกษุรู้ว่า เมื่อเสพบ้านและนิคมนี้ อกุศลธรรมย่อมเจริญยิ่ง กุศลธรรมย่อมเสื่อมไป บ้านและนิคมนี้ไม่ควรเสพ
บ้านและนิคมใดภิกษุรู้ว่า เมื่อเสพบ้านและนิคมนี้ อกุศลธรรมย่อมเสื่อมไป กุศลธรรมย่อมเจริญยิ่ง บ้านและนิคมนี้ควรเสพ

ชนบทและประเทศใด ภิกษุรู้ว่า เมื่อเสพชนบทและประเทศนี้ อกุศลธรรมย่อมเจริญยิ่ง กุศลธรรมย่อมเสื่อมไป ชนบทและประเทศนี้ไม่ควรเสพ
ชนบทและประเทศใด ภิกษุรู้ว่า เมื่อเสพชนบทและประเทศนี้ อกุศลธรรมย่อมเสื่อมไป กุศลธรรมย่อมเจริญยิ่ง ชนบทและประเทศนี้ควรเสพ

บุคคลใดภิกษุรู้ว่า เมื่อเสพบุคคลนี้ อกุศลธรรมย่อมเจริญยิ่ง กุศลธรรมย่อมเสื่อมไป บุคคลนี้ไม่ควรเสพ
บุคคลใดภิกษุรู้ว่า เมื่อเสพบุคคลนี้ อกุศลธรรมย่อมเสื่อมไป กุศลธรรมย่อมเจริญยิ่ง บุคคลนี้ควรเสพ

อ่าน สมถสูตร