แสงธรรมแห่งพระไตรปิฎก

พราหมณ์พาวรีผู้ถึงฝั่งแห่งมนต์ปรารถนาซึ่งความเป็นผู้ไม่มีกังวล ได้จากเมืองของชาวโกศล ไปอยู่ที่ใกล้ฝั่งแม่น้ำโคธาวรี ใกล้พรมแดนแห่งแคว้นอัสสกะและแคว้นมุฬกะ

วันหนึ่ง พราหมณ์ได้มาทำให้พราหมณ์พาวรีสะดุ้ง พราหมณ์นั้นเข้าไปหาพราหมณ์พาวรีแล้วขอทรัพย์ ๕๐๐ พราหมณ์พาวรีกล่าวว่าไทยธรรมวัตถุทั้งปวงนั้นตนสละเสียสิ้นแล้ว ทรัพย์ ๕๐๐ ไม่มี

พราหมณ์นั้นกล่าวว่า ถ้าไม่ให้ ในวันที่ ๗ ศีรษะของท่านจะแตก ๗ เสี่ยง พราหมณ์พาวรีฟังคำของพราหมณ์นั้นแล้วเป็นทุกข์ ซูบซีด ไม่บริโภคอาหาร เมื่อพราหมณ์พาวรีคิดอยู่อย่างนี้ ใจก็ไม่ยินดีในฌาน
     
เทวดาผู้ปรารถนาประโยชน์เห็นพราหมณ์พาวรีมีทุกข์สะดุ้งหวาดหวั่น จึงเข้าไปหาพราหมณ์พาวรีแล้วกล่าวว่า พราหมณ์นั้นไม่รู้จักศีรษะ เป็นผู้หลอกลวง ต้องการทรัพย์ ไม่มีความรู้ในธรรมเป็นศีรษะและธรรมเป็นเหตุให้ศีรษะตกไป

พราหมณ์พาวรีจึงขอให้เทวดาบอกธรรมเป็นศีรษะและธรรมเป็นเหตุให้ศีรษะตกไป

เทวดาตอบว่าตนก็ไม่รู้ ปัญญาเครื่องเห็นธรรมอันเป็นศีรษะและธรรมเป็นเหตุให้ศีรษะตกไปย่อมมีแก่พระชินเจ้าทั้งหลาย และแนะนำให้พราหมณ์ไปทูลถามพระผู้มีพระภาค พระองค์จักพยากรณข้อความนั้น 

พราหมณ์พาวรีได้ฟังคำว่า สัมพุทโธ เป็นผู้มีใจเฟื่องฟู มีความโศกเบาบาง และได้ปีติอันไพบูลย์ เกิดความโสมนัส จึงถามเทวดานั้นว่าจะพึงไปนมัสการพระผู้มีพระภาคได้ในที่ใด

พราหมณ์พาวรีเรียกพราหมณ์ทั้งหลายซึ่งเป็นศิษย์มาสั่งว่าจงรีบไปเมืองสาวัตถีเข้าเฝ้าพระผู้มีพระภาค

พราหมณ์ผู้เป็นศิษย์ถามว่าจะพึงรู้ผู้เป็นพระสัมพุทธเจ้าด้วยอุบายอย่างไร

พราหมณ์พาวรีกล่าวว่ามหาปุริสลักษณะ ๓๒ ประการ มีอยู่ในวรกายของพระมหาบุรุษใด พระมหาบุรุษนั้นมีคติเป็น ๒ เท่านั้น คติที่ ๓ ไม่มีเลย คือ ถ้าอยู่ครองเรือน จะพึงชนะทั่วปฐพีนี้ จะทรงปกครองโดยธรรม ไม่ต้องใช้อาชญา ไม่ต้องใช้ศาตรา ถ้าออกบวชเป็นบรรพชิต จะได้เป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า แล้วบอกให้ศิษย์ถามถึงชาติ โคตร ลักษณะมนต์ และศิษย์เหล่าอื่นอีก และถามถึงศีรษะและธรรมเป็นเหตุให้ศีรษะตกไปด้วยใจ ถ้าท่านนั้นจักเป็นพระพุทธเจ้า จักวิสัชนาปัญหาที่ถามด้วยใจด้วยวาจาได้
     
พราหมณ์มาณพผู้เป็นศิษย์ ๑๖ คน คือ อชิตะ ๑ ติสสเมตเตยยะ ๑ ปุณณกะ ๑ เมตตคู ๑ โธตกะ ๑ อุปสีวะ ๑นันทะ ๑ เหมกะ ๑ โตเทยยะ ๑ กัปปะ ๑ ชตุกัณณีผู้เป็นบัณฑิต ๑ ภัทราวุธะ ๑ อุทยะ ๑ โปสาลพราหมณ์ ๑ โมฆราชผู้มีเมธา ๑ ปิงคิยะผู้แสวงหาคุณอันใหญ่ ๑ มุ่งไปยังที่ตั้งแห่งแว่นแคว้นมุฬกะเมืองมาหิสสติ

ก็ในสมัยนั้นพระผู้มีพระภาค อันภิกษุสงฆ์แวดล้อมแล้ว ทรงแสดงธรรมแก่ภิกษุทั้งหลายอยู่ อชิตมาณพได้เห็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้ามีพระรัศมีเรื่อเรืองเหลืองอ่อน ได้เห็นพระอวัยวะอันบริบูรณ์ในพระกายของพระผู้มีพระภาค ได้ทูลถามปัญหาด้วยใจว่า ขอพระองค์จงตรัสบอก ชาติ อายุ โคตร พร้อมทั้งลักษณะ และขอได้ตรัสบอกการถึงความสำเร็จในมนต์ทั้งหลายแห่งอาจารย์ของตน พราหมณ์ผู้เป็นอาจารย์ของตนย่อมบอกมนต์กะศิษย์มีประมาณเท่าไร

พระผู้มีพระภาคตรัสตอบว่าพราหมณ์ผู้เป็นอาจารย์ของท่านมีอายุร้อยยี่สิบปีชื่อพาวรีโดยโคตร ลักษณะในกายของพราหมณ์พาวรีนั้นมี ๓ ประการ พราหมณ์พาวรีนั้นเรียนจบไตรเพท ในตำราทำนายมหาปุริสลักษณะ คือ คัมภีร์อิติหาส พร้อมทั้งคัมภีร์นิฆัณฑุศาสตร์ และเกฏุภศาสตร์ ถึงซึ่งความสำเร็จในธรรมแห่งพราหมณ์ของตน ย่อมบอกมนต์กะมาณพ ๕๐๐

อชิตมาณพทูลถามต่อไปว่าขอจงค้นคว้าลักษณะทั้งหลายของพราหมณ์พาวรี ขอทรงประกาศตัดความทะเยอทะยาน อย่าให้ตนมีความสงสัยเถิด

พระผู้มีพระภาคตรัสตอบว่าพราหมณ์พาวรีนั้นย่อมปกปิดหน้าด้วยชิวหาได้ มีอุณณาโลมชาติในระหว่างคิ้ว มีคุยหฐานอยู่ในฝักท่าน
     
ชนทั้งปวงไม่ได้ยินผู้ถามเลย ได้ฟังปัญหาที่พระผู้มีพระภาคทรงพยากรณ์แล้ว คิดพิศวงอยู่ เกิดความโสมนัสว่า เมื่อปัญหาอันผู้ถามถามแล้วด้วยใจ ปัญหานั้นไฉนมาแจ่มแจ้งแก่พระผู้มีพระภาคได้

อชิตมาณพทูลถามด้วยใจต่อไปว่าท่านพราหมณ์พาวรีถามถึงธรรมเป็นศีรษะ และธรรมเป็นเหตุให้ศีรษะตกไป ขอพระองค์ตรัสพยากรณ์ข้อนั้น กำจัดความสงสัยของพวกตน

พระผู้มีพระภาคตรัสพยากรณ์ว่า อวิชชา ชื่อว่าธรรมเป็นศีรษะ วิชชาประกอบด้วยศรัทธา สติ สมาธิ ฉันทะ และวิริยะ ชื่อว่าเป็นธรรมเครื่องให้ศีรษะตกไป
     
ลำดับนั้น อชิตมาณพมีความโสมนัสเป็นอันมาก เบิกบานใจ หมอบลงแทบพระบาทด้วยเศียรเกล้า

พระผู้มีพระภาคตรัสว่า พราหมณ์พาวรีพร้อมด้วยศิษย์ทั้งหลายจงเป็นผู้ถึงความสุขเถิด แม้ถึงท่านก็จงเป็นผู้ถึงความสุข จงเป็นอยู่สิ้นกาลนาน ก็ท่านทั้งหลายปรารถนาในใจเพื่อจะถามปัญหาข้อใดข้อหนึ่ง ก็จงถามความสงสัยทุก ๆ อย่างของพราหมณ์พาววีหรือของท่านทั้งปวงเถิด

อ่าน ปารยนวรรค วัตถุกถา