ธรรมเพื่ออนุปาทาปรินิพพาน

เหตุการณ์

ภิกษุใหม่รูปหนึ่งไม่สบาย พระผู้มีพระภาคทรงอาศัยความอนุเคราะห์เสด็จไปหาภิกษุนั้น ทรงแสดงธรรม เมื่อทรงแสดงธรรมจบ ภิกษุรูปนั้นก็พ้นแล้วจากอาสวะทั้งหลาย

ภิกษุป่วยทูลพระผู้มีพระภาคว่าตนไม่รู้ทั่วถึงธรรมที่พระผู้มีพระภาคทรงแสดงเพื่อศีลวิสุทธิ แต่เพื่ออนุปาทาปรินิพพาน

พระผู้มีพระภาคตรัสว่า ดีแล้ว เป็นการถูกต้องแล้ว เพราะธรรมที่ทรงแสดงล้วนมีอนุปาทาปรินิพพานเป็นความมุ่งหมาย แล้วทรงแสดงธรรมว่า

จักษุ จักษุวิญญาณ จักษุสัมผัส เวทนาสามที่เกิดขึ้นเพราะจักษุสัมผัสเป็นปัจจัย
หู โสตวิญญาณ โสตสัมผัส เวทนาสามที่เกิดขึ้นเพราะโสตสัมผัสเป็นปัจจัย
จมูก ฆานวิญญาณ ฆานสัมผัส เวทนาสามที่เกิดขึ้นเพราะฆานสัมผัสเป็นปัจจัย
ลิ้น ชิวหาวิญญาณ ชิวหาสัมผัส เวทนาสามที่เกิดขึ้นเพราะชิวหาสัมผัสเป็นปัจจัย
กาย กายวิญญาณ กายสัมผัส เวทนาสามที่เกิดขึ้นเพราะกายสัมผัสเป็นปัจจัย
ใจ มโนวิญญาณ มโนสัมผัส เวทนาสามที่เกิดขึ้นเพราะมโนสัมผัสเป็นปัจจัย

ไม่เที่ยง เป็นทุกข์ มีความแปรปรวนเป็นธรรมดา ไม่ควรที่จะตามเห็นสิ่งนั้นว่า นั่นของเรา นั่นเป็นเรา นั่นเป็นตัวตนของเรา

เมื่อเห็นอยู่อย่างนี้ ย่อมเบื่อหน่าย ย่อมคลายกำหนัด ย่อมหลุดพ้น เมื่อหลุดพ้นแล้ว ย่อมมีญาณหยั่งรู้ว่า หลุดพ้นแล้ว รู้ชัดว่า ชาติสิ้นแล้ว พรหมจรรย์อยู่จบแล้ว กิจที่ควรทำ ทำเสร็จแล้ว กิจอื่นเพื่อความเป็นอย่างนี้ มิได้มี

เมื่อทรงแสดงธรรมจบ จิตของภิกษุนั้นได้หลุดพ้นจากอาสวะเพราะไม่ถือมั่น