แสงธรรมแห่งพระไตรปิฎก

ท่านพระวักกลิเถระ เกิดในตระกูลพราหมณ์ในกรุงสาวัตถี เจริญวัยแล้ว เห็นพระตถาคตเสด็จเข้าไปบิณฑบาต แลดูพระสรีระสมบัติของพระศาสดาแล้ว ไม่อิ่มด้วยการเห็นพระสรีระสมบัติ จึงบรรพชาในสำนักพระศาสดา ด้วยเข้าใจว่า ท่านจักได้เห็นพระตถาคตเจ้าเป็นนิตยกาลด้วยอุบายนี้

แล้วก็ยืนอยู่ในที่อันตนสามารถจะเห็นพระทศพลได้ ละกิจวัตรทั้งหลาย มีการสาธยายและมนสิการในพระกัมมัฏฐาน เป็นต้น เที่ยวมองดูพระศาสดาอยู่

พระศาสดาทรงรอความแก่กล้าแห่งญาณของท่านอยู่ จึงไม่ตรัสอะไร เมื่อทรงทราบว่า บัดนี้ ญาณของท่านถึงความแก่กล้าแล้ว จึงตรัสโอวาทว่า ประโยชน์อะไรของเธอด้วยการเฝ้าดูกายเน่านี้ คนใดแลเห็นธรรม คนนั้นชื่อว่า เห็นเรา คนใดเห็นเรา คนนั้นชื่อว่า เห็นธรรม

แม้พระศาสดาสอนแล้วอย่างนั้น ท่านพระวักกลิก็ไม่อาจละการดูพระศาสดาในที่ต่าง ๆ ได้ พระศาสดาทรงดำริว่าภิกษุนี้ไม่ได้ความสังเวชแล้ว จักไม่ได้ตรัสรู้

เมื่อกาลแห่งการเข้าพรรษาใกล้เข้ามา จึงเสด็จไปสู่กรุงราชคฤห์ ในวันเข้าพรรษา ทรงขับไล่ท่านพระวักกลิว่า เธอจงหลีกไป

ท่านพระวักกลิคิดว่า พระศาสดาไม่รับสั่งกะเรา

เมื่อไม่อาจดำรงอยู่ ณ ที่ตรงพระพักตร์ของพระศาสดาได้ตลอดไตรมาส จึงคิดว่า ชีวิตของเราจะมีประโยชน์อะไร เราจักกระโดดหน้าผาเสีย แล้วจึงขึ้นภูเขาคิชฌกูฏ

พระศาสดาทรงทราบความเศร้าโศกของท่านแล้ว ทรงดำริว่าภิกษุนี้เมื่อไม่ได้ความปลอบโยนจากพระองค์ จะพึงทำให้อุปนิสัยแห่งมรรคและผลทั้งหลายฉิบหาย

จึงทรงเปล่งพระรัศมีไป เพื่อจะทรงแสดงพระองค์ให้ปรากฏ เพียงท่านได้เห็นพระศาสดา ความเศร้าโศกมากถึงเพียงนั้น ได้หายไป

พระศาสดาเป็นประดุจว่ายังสระที่แห้งให้เต็มด้วยน้ำ เพื่อทรงยังปีติและปราโมทย์อันมีกำลังให้เกิดแก่ท่าน จึงตรัสพระคาถานี้ว่า  

ภิกษุผู้มากด้วยปราโมทย์ เลื่อมใสในพระพุทธศาสนาแล้ว พึงบรรลุสันตบท เป็นที่เข้าไปสงบสังขาร เป็นสุข

ครั้นตรัสพระคาถานี้แล้ว ทรงเหยียดพระหัตถ์ ตรัสพระคาถาแก่ท่านว่า

มาเถิด วักกลิ เธออย่ากลัว จงแลดูพระตถาคต เราจักยกเธอขึ้น เหมือนบุคคลพยุงช้างตัวจมในเปือกตมขึ้น

มาเถิด วักกลิ เธออย่ากลัว จงแลดูพระตถาคต เราจักยกเธอขึ้น เหมือนบุคคลที่ช่วยพระจันทร์ ที่ถูกราหูจับ

ท่านยังปีติอย่างแรงกล้าให้เกิดขึ้นว่าเราได้เห็นพระทศพลแล้ว และคำร้องเรียกว่า มาเถิด ท่านจึงคิดว่าพึงไปโดยทางไหนหนอ เมื่อไม่เห็นทางเป็นที่ไป จึงเหาะขึ้นไปในอากาศในที่เฉพาะพระพักตร์พระทศพล

เมื่อเท้าเริ่มเหยียบอยู่ที่ภูเขานั้น นึกถึงพระคาถาที่พระศาสดาตรัสแล้ว ข่มปีติได้ในอากาศนั่นแล บรรลุพระอรหัต พร้อมด้วยปฏิสัมภิทาทั้งหลาย ถวายบังคมพระตถาคต แล้วได้ลงมายืนอยู่ในสำนักพระศาสดา

ในกาลต่อมา พระศาสดาทรงตั้งท่านไว้ในตำแหน่งอันเลิศกว่าภิกษุทั้งหลาย ผู้เป็นสัทธาธิมุต ดังนี้แล

อ่าน
คาถาธรรมบท ภิกขุวรรค
อรรถกถาเรื่อง พระวักกลิเถระ