ระบบธรรม

จริยา มี ๘ คือ

อิริยาปถจริยา ๑
อายตนจริยา ๑
สติจริยา ๑
สมาธิจริยา ๑
ญาณจริยา ๑
มรรคจริยา ๑
ปัตติจริยา ๑
โลกัตถจริยา ๑

ความประพฤติในอิริยาบถ ๔ ชื่อว่าอิริยาปถจริยา

ความประพฤติในอายตนะภายในและภายนอก ๖ ชื่อว่าอายตนจริยา

ความประพฤติในสติปัฏฐาน ๔ ชื่อว่าสติจริยา

ความประพฤติในฌาน ๔ ชื่อว่าสมาธิจริยา

ความประพฤติในอริยสัจ ๔ ชื่อว่าญาณจริยา

ความประพฤติในอริยมรรค ๔ ชื่อว่ามรรคจริยา

ความประพฤติในสามัญผล ๔ ชื่อว่าปัตติจริยา

ความประพฤติอันเป็นส่วนเฉพาะในพระตถาคตอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า ความประพฤติอันเป็นส่วนเฉพาะในพระปัจเจกพุทธเจ้า ความประพฤติอันเป็นส่วนเฉพาะในพระสาวก ชื่อว่า โลกัตถจริยา

อิริยาปถจริยาของบุคคลผู้ถึงพร้อมด้วยความปรารถนา

อายตนจริยาของท่านผู้คุ้มครองทวาร ในอินทรีย์ทั้งหลาย

สติจริยาของท่านผู้มีปรกติอยู่ด้วยความไม่ประมาท

สมาธิจริยาของท่านผู้ขวนขวายในอธิจิต

ญาณจริยาของท่านผู้ถึงพร้อมด้วยปัญญา

มรรคจริยาของท่านผู้ปฏิบัติชอบ

ปัตติจริยาของท่านผู้บรรลุผลแล้ว

และโลกัตถจริยา เป็นส่วนเฉพาะของพระตถาคตอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า เป็นส่วนเฉพาะของพระปัจเจกพุทธเจ้า และเป็นส่วนเฉพาะของพระสาวก

จริยา ๘ อีกประการหนึ่ง คือ

บุคคลผู้น้อมใจเชื่อย่อมประพฤติด้วยศรัทธา

ผู้ประคองไว้ ย่อมประพฤติด้วยความเพียร

ผู้ตั้งสติมั่น ย่อมประพฤติด้วยสติ

ผู้ทำความไม่ฟุ้งซ่าน ย่อมประพฤติด้วยสมาธิ

ผู้รู้ชัด ย่อมประพฤติด้วยปัญญา

ผู้รู้แจ้ง ย่อมประพฤติด้วยวิญญาณ

ผู้มนสิการว่า ท่านผู้ปฏิบัติอย่างนี้

ย่อมบรรลุคุณพิเศษได้ ก็ประพฤติด้วยวิเศษจริยา

ผู้มนสิการว่ากุศลธรรมของท่านผู้ปฏิบัติอย่างนี้

ย่อมให้ต่อเนื่องกันไป ก็ประพฤติด้วยอายตนจริยา

จริยา ๘ อีกประการหนึ่ง คือ

การประพฤติด้วยทัสนะแห่งสัมมาทิฐิ ๑

การประพฤติด้วยความดำริแห่งสัมมาสังกัปปะ ๑

การประพฤติด้วยความกำหนดแห่งสัมมาวาจา ๑

การประพฤติด้วยสมุฏฐานแห่งสัมมากัมมันตะ ๑

การประพฤติด้วยความขาวผ่องแห่งสัมมาอาชีวะ ๑

การประพฤติด้วยความประคองไว้แห่งสัมมาวายามะ ๑

การประพฤติด้วยความตั้งสติมั่นแห่งสัมมาสติ ๑

การประพฤติด้วยความไม่ฟุ้งซ่านแห่งสัมมาสมาธิ ๑