แสงธรรมแห่งพระไตรปิฎก

สมัยหนึ่ง อนาถบิณฑิกคฤหบดีได้ฟังพระธรรมเทศนาของพระผู้มีพระภาค ได้ทูลเชิญพระองค์พร้อมภิกษุสงฆ์ ๕๐๐ รูป รับภิกษาหารที่เรือนของตนในวันรุ่งขึ้น

ในวันนั้น เมื่อพระผู้มีพระภาคทรงตรวจดูหมื่นโลกธาตุในเวลาใกล้รุ่ง นันโทปนันทนาคราชเข้ามาสู่ข่ายพระญาณ ทรงเห็นว่า นาคราชนี้เป็นมิจฉาทิฏฐิ ไม่เลื่อมใสในพระรัตนตรัย และพระมหาโมคคัลลานะเป็นผู้สามารถปลดเปลื้องนาคราชนี้จากมิจฉาทิฏฐิได้ ครั้นสว่าง จึงให้พระอานนท์บอกภิกษุทั้ง ๕๐๐ รูป ว่าจะเสด็จจาริกไปในเทวโลก 

วันนั้น พวกนาคเตรียมพื้นที่สำหรับดื่มของนันโทปนันทนาคราช โดยเอาเศวตฉัตรทิพย์กางบนรัตนบัลลังก์ทิพย์ ห้อมล้อมด้วยนาคนักฟ้อนและนาคบริวาร  เมื่อนันโทปนันทนาคราชเห็นพระผู้มีพระภาคพร้อมภิกษุ ๕๐๐ รูป เสด็จมุ่งพระพักตร์ไปยังดาวดึงส์เทวโลกทางเหนือวิมานทองของตน จึงคิดว่าจะไม่ให้พวกสมณะโล้นเหล่านี้โปรยละอองเท้าบนกระหม่อมของตนทั้งหลายไป จึงไปยังเชิงภูเขาสิเนรุ เนรมิตอัตภาพใหญ่ เอาขนดล้อมรอบภูเขาสิเนรุ ๗ รอบ แล้วเอาพังพานบังภพดาวดึงส์ไว้ ทำให้สมณะทั้งหลายมองไม่เห็น

พระรัฏฐปาละ พระภัททิยะ และพระราหุล ต่างอาสาที่จะกำราบนาคราช พระผู้มีพระภาคไม่ทรงอนุญาต แต่ทรงอนุญาตให้พระมหาโมคคัลลานะกำราบนาคราชนั้น

พระโมคคัลลานะแปลงอัตภาพเป็นนาคราชใหญ่ เอาขนดพันรอบนันโทปนันทนาคราช วางพังพานของตนกดนาคราชไว้กับภูเขาสิเนรุ นาคราชโกรธจัด บังหวนควันขึ้น พระเถระจึงบังหวนควันเบียดเบียนควันของนาคราช นาคราชจึงโพลงเป็นไฟ พระเถระก็ได้โพลงไฟเบียดเบียนไฟของนาคราช นาคราชเห็นเช่นนั้นจึงขอให้พระเถระกลับสู่ภาวะแห่งภิกษุ

เมื่อพระเถระคืนร่างเป็นภิกษุ ก็ได้เดินเข้าออกทางช่องหูขวาและซ้าย ช่องจมูกขวาและซ้ายของนาคราช เดินเข้าไปในปากแล้วเดินจงกรมอยู่ในท้องของนาคราช และทูลพระผู้มีพระภาคว่า แม้นาคราชเช่นเดียวกับนันโทปนันทะเป็นร้อยหรือพัน ตนก็กำราบได้ เพราะอิทธิบาท ๔ ที่ตนได้กระทำให้มาก กระทำให้เป็นดังยาน กระทำให้เป็นดังวัตถุที่ตั้ง ปฏิบัติแล้ว สะสมแล้ว เริ่มดีแล้ว

พระโมคคัลลานะเป็นผู้ที่สามารถเข้าออกฌานได้อย่างรวดเร็ว เมื่อพระเถระออกมายืนตรงจมูก นาคราชเห็นเป็นจังหวะเหมาะ จึงพ่นลมทางจมูกอย่างแรง พระเถระสังเกตอาการของนาคราชแล้วรีบเข้าจตุตถฌาน ทำให้ลมนั้นไม่อาจทำให้แม้เส้นขนของท่านไหวได้ นันโทปนันทนาคราชคิดในใจว่า สมณะนี้มีฤทธิ์มาก ดังนั้น เมื่อพระเถระเปลี่ยนอัตภาพให้เป็นครุฑ นาคราชจึงรีบเปลี่ยนอัตภาพของตนเป็นมาณพน้อยกล่าวขอถึงท่านเป็นสรณะ แล้วไหว้เท้าทั้งสองของพระเถระ เมื่อกำราบนาคราชให้หมดพยศ พระเถระจึงพาไปเฝ้าพระผู้มีพระภาค ซึ่งนาคราชได้ทูลขอถึงพระพุทธองค์เป็นสรณะ

จากนั้น พระผู้มีพระภาคเสด็จไปยังบ้านของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ตามที่ทรงรับนิมนต์ไว้ ตรัสเล่าถึงการต่อสู้ของนาคราชและพระโมคคัลลานะ  อนาถบิณฑิกเศรษฐี จึงทูลขอให้พระผู้มีพระภาคเจ้าพร้อมภิกษุ ๕๐๐ รูปรับภัตตาหารตลอด ๗ วัน

อ่าน การทรมานนันโทปนันทนาคราช