แสงธรรมแห่งพระไตรปิฎก

พระสารีบุตรแสดงธรรมแก่ภิกษุทั้งหลาย ณ บุพพาราม ใกล้นครสาวัตถีว่า

บุคคลที่มีสังโยชน์ในภายใน

ภิกษุในพระธรรมวินัยนี้ เป็นผู้มีศีล สำรวมในปาติโมกขสังวร มีปรกติเห็นภัยในโทษเพียงเล็กน้อย สมาทานศึกษาอยู่ในสิกขาบททั้งหลาย เมื่อตายไป เข้าถึงหมู่เทพหมู่ใดหมู่หนึ่ง ครั้นจุติจากอัตภาพนั้นแล้ว เป็นอาคามี กลับมาสู่ความเป็นผู้เช่นนี้ (อัตภาพแห่งมนุษย์) นี้เรียกว่าบุคคลผู้มีสังโยชน์ในภายใน

บุคคลผู้มีสังโยชน์ในภายนอก

ภิกษุในพระธรรมวินัยนี้ เป็นผู้มีศีล สำรวมในพระปาติโมกขสังวร มีปรกติเห็นภัยในโทษเพียงเล็กน้อย สมาทานศึกษาอยู่ในสิกขาบททั้งหลาย บรรลุเจโตวิมุติอันสงบอย่างใดอย่างหนึ่ง เมื่อตายไป เข้าถึงหมู่เทพหมู่ใดหมู่หนึ่ง ครั้นจุติจากอัตภาพนั้นแล้ว เป็นอนาคามีไม่กลับมาสู่ความเป็นผู้เช่นนี้ นี้เรียกว่าบุคคลผู้มีสังโยชน์ในภายนอก

ปฏิบัติเพื่อความหน่าย เพื่อความดับกามและภพทั้งหลาย เพื่อสิ้นตัณหา ความโลภ เมื่อตายไป เข้าถึงหมู่เทพหมู่ใดหมู่หนึ่ง ครั้นจุติจากอัตภาพนั้นแล้ว เป็นอนาคามีไม่กลับมาสู่ความเป็นผู้เช่นนี้ นี้เรียกว่าบุคคลผู้มีสังโยชน์ในภายนอก

ครั้งนั้น เทวดาที่มีจิตเสมอกันมากองค์เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคถึงที่ประทับ ณ วิหารเชตวัน ถวายบังคมพระผู้มีพระภาคแล้ว ได้กราบทูลว่า

ท่านพระสารีบุตรกำลังเทศนาถึงบุคคลที่มีสังโยชน์ในภายในและบุคคลที่มีสังโยชน์ในภายนอกแก่ภิกษุทั้งหลายอยู่ที่ปราสาทของนางวิสาขามิคารมารดาในบุพพาราม ยังบริษัทให้ร่าเริง ขอพระผู้มีพระภาคจงทรงพระกรุณา เสด็จไปหาท่านพระสารีบุตร

พระผู้มีพระภาคทรงหายจากพระเชตวันวิหารไปปรากฏเฉพาะหน้าท่านพระสารีบุตร แล้วตรัสกับพระสารีบุตรว่า

เทวดาที่มีจิตเสมอกันมากรูปเข้าไปหาพระผู้มีพระภาคและขอให้ทรงเสด็จมาหาพระสารีบุตร เทวดาเหล่านั้นยืนอยู่ในพื้นที่เท่าปลายเหล็กแหลมจดลง ๑๐ องค์บ้าง ๒๐ องค์บ้าง ๓๐ องค์บ้าง ๔๐ องค์บ้าง ๕๐ องค์บ้าง ๖๐ องค์บ้าง แต่ก็ไม่เบียดกันและกัน

ก็เธอพึงมีความคิดอย่างนี้ว่าจิตอย่างนั้นเป็นจิตอันเทวดาเหล่านั้นอบรมแล้วในภพนั้นแน่นอน

ก็ข้อนั้นเธอไม่ควรเห็นเช่นนี้ ก็จิตอย่างนั้นเทวดาเหล่านั้นได้อบรมแล้วในศาสนานี้เอง

เพราะฉะนั้นแหละสารีบุตร เธอพึงศึกษาอย่างนี้ว่า จักเป็นผู้มีอินทรีย์สงบ มีใจระงับอยู่ กายกรรมวจีกรรม มโนกรรมของผู้มีอินทรีย์สงบ มีใจระงับ จักสงบระงับ เพราะฉะนั้น เธอพึงศึกษาว่า จักนำกายและจิตที่สงบระงับแล้วเท่านั้นเข้าไปในพรหมจารีทั้งหลาย

พวกอัญญเดียรถีย์ปริพาชกที่ไม่ได้ฟังธรรมบรรยายนี้ ได้พากันฉิบหายเสียแล้ว

อ่าน สมจิตตวรรคที่ ๕