แสงธรรมแห่งพระไตรปิฎก

ในสมัยพระพุทธเจ้าปทุมุตระ พระมหากัจจายนะเป็นฤาษี ได้ฟังธรรมจากพระองค์ผู้ทรงพรรณนาคุณอันใหญ่ของพระสาวกอยู่ว่า

เราไม่เห็นสาวกองค์อื่นใดในธรรมวินัยนี้ ที่จะเสมอเหมือนกับกัจจายนภิกษุนี้ ผู้ซึ่งประกาศธรรมที่เราแสดงแล้วแต่โดยย่อได้โดยพิสดาร ทำบริษัทและเราให้ยินดี เพราะฉะนั้น กัจจายนภิกษุนี้จึงเลิศกว่าภิกษุผู้เลิศในการกล่าวได้โดยพิสดาร ซึ่งอรรถแห่งภาษิตที่เรากล่าวไว้แต่โดยย่อนั้น ภิกษุทั้งหลาย ท่านทั้งหลายจงจำไว้อย่างนี้เถิด

พระมหากัจจายนะฤษีได้ฟังพระดำรัสแล้ว เกิดความรื่นรมย์ใจ เกิดความอัศจรรย์ จึงนำเอากลุ่มดอกไม้มาบูชาพระพุทธเจ้าปทุมุตระ แล้วปรารถนาฐานันดรนั้น และได้รับคำพยากรณ์ว่า ในสมัยพระโคดมมหามุนี ท่านจะได้เป็นพระสาวกนามว่ากัจจายนะ จะเป็นพหุสูต มีญาณใหญ่ รู้อธิบายแจ้งชัด เป็นนักปราชญ์

ด้วยผลแห่งพุทธบูชา พระมหากัจจายนะได้ท่องเที่ยวไประหว่างสองภพคือ เทวดาและมนุษย์ และเกิดในสกุลกษัตริย์และสกุลพราหมณ์เท่านั้น 

ในชาติสุดท้ายมีนามว่ากัจจายนะ มีผิวกายงาม เมื่อพบพระพุทธเจ้าและได้ฟังธรรมจากพระองค์ จึงได้บรรลุอมตธรรม และพระศาสดาทรงตั้งไว้ในตำแหน่งเอตทัคคะเป็นเลิศกว่าภิกษุในการกล่าวได้โดยพิสดาร คือสามารถประกาศธรรมที่พระองค์แสดงแล้วแต่โดยย่อได้โดยพิสดาร

อ่านพระสูตรเต็ม มหากัจจายนเถราปทานที่ ๑