แสงธรรมแห่งพระไตรปิฎก

พระสังฆรักขิตเถระได้ฟังธรรม มีศรัทธาออกบวช โดย ๒-๓ วันเท่านั้น ก็บรรลุพระอรหัตผล ต่อมาลูกของน้องชายท่าน ชื่อภาคิไนยสังฆรักขิต ได้บรรพชาอุปสมบทในสำนักของพระเถระ เมื่อออกพรรษา ต้องการถวายผ้าสาฎกที่ตนได้รับมาให้แก่พระอุปัชฌาย์ จึงไปยังที่พักของพระเถระ ปัดกวาด ดูแลที่พัก ล้างเท้าให้แก่พระเถระ แล้วถวายผ้าสาฏก พระเถระปฏิเสธ ด้วยว่าจีวรของตนยังดีอยู่ บอกให้หลานชายเก็บผ้าสาฏกนั้นไว้ใช้เอง

เมื่อพระเถระไม่ปรารถนาผ้าสาฎกตามที่ตั้งใจไว้ หลานชายก็คิดน้อยใจว่า ตนจะปรารถนาการบวชไปเพื่ออะไร แล้วคิดต่อไปถึงการเป็นคฤหัสถ์ ว่าตนจะขายผ้าสาฏกเพื่อทำทุนประกอบอาชีพ แล้วแต่งงาน แล้วมีบุตรชาย แล้วจะพาบุตรชายมาหาพระเถระลุงของตน แล้วบอกภรรยาว่าจะอุ้ม แต่ภรรยาต้องการอุ้มเอง วางบุตรชายอยู่หน้าล้อเกวียน ล้อเกวียนได้ทับบุตรชายเสียชีวิต จึงได้เอาไม้ตีภรรยาของตน ด้วยความเพลินในความคิดนั้น ได้เผลอเอาพัดก้านตาลตีโดนศีรษะพระเถระ เมื่อพระเถระทราบความคิดของหลานชายตน จึงกล่าวว่า ไม่ควรตีมาตุคาม และถามว่าท่านมีความผิดอะไร จึงตีท่าน หลานชายนั้นคิดว่าตนฉิบหายแล้วที่ได้ตีศีรษะพระเถระ และตกใจว่าพระเถระทราบความคิดของตน จึงต้องการจะสึก

เมื่อพระศาสดาทรงทราบเรื่อง ตรัสพระธรรมเทศนานี้ว่า

ธรรมดาจิตนี่มีหน้าที่รับอารมณ์ แม้มีอยู่ในที่ไกล ควรที่ภิกษุจักพยายามเพื่อประโยชน์แก่การพ้นจากเครื่องผูก คือราคะ โทสะ โมหะ

แล้วตรัสพระคาถานี้ว่า

ชนเหล่าใด จักสำรวมจิต อันไปในที่ไกล เที่ยวไปดวงเดียว ไม่มีสรีระ มีถ้ำเป็นที่อาศัย ชนเหล่านั้น จะพ้นจากเครื่องผูกแห่งมาร

ในกาลจบเทศนา พระภาคิไนยสังฆรักขิตเถระบรรลุโสดาปัตติผล ชนเหล่าอื่นเป็นอันมาก ได้เป็นอริยบุคคลมีพระโสดาบัน เป็นต้น เทศนาได้สำเร็จประโยชน์แก่มหาชน ดังนี้




อ่าน พระภาคิไนยสังฆรักขิตเถระ
อ่าน คาถาธรรมบท จิตตวรรค