แสงธรรมแห่งพระไตรปิฎก

พระผู้มีพระภาคตรัสกับพระกัจจายนโคตต์ว่า

โลกนี้โดยมากอาศัยส่วน ๒ อย่าง คือ ความมี และความไม่มี 

เมื่อบุคคลเห็นเหตุเกิดแห่งโลก ความไม่มีในโลกย่อมไม่มี

เมื่อบุคคลเห็นความดับแห่งโลก ความมีในโลกย่อมไม่มี  

โลกนี้โดยมากยังพัวพันด้วยอุบาย อุปาทาน และอภินิเวส (เหตุแห่งความยึดมั่น)

แต่อริยสาวกย่อมไม่เข้าถึง ไม่ถือมั่น ไม่ตั้งไว้ซึ่งอุปาทานอันเหตุถือมั่นและเป็นอนุสัยอันเป็นที่ตั้งมั่นแห่งจิตว่า อัตตาของเรา 

พระอริยาสาวกย่อมไม่เคลือบแคลงสงสัยว่า ทุกข์ เมื่อเกิดขึ้น ย่อมเกิดขึ้น ทุกข์เมื่อดับ ย่อมดับ พระอริยสาวกนั้นมีญาณหยั่งรู้ในเรื่องนี้โดยไม่ต้องเชื่อผู้อื่นเลย ด้วยเหตุเพียงเท่านี้ จึงชื่อว่าสัมมาทิฐิ

ส่วนสุดที่ ๑ ว่า สิ่งทั้งปวงมีอยู่ ส่วนสุดที่ ๒ ว่า สิ่งทั้งปวงไม่มี ทรงแสดงธรรมสายกลาง ไม่เข้าไปใกล้ส่วนสุดทั้งสองนั้นด้วยปฏิจจสมุปบาท

เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย จึงมีสังขาร เพราะสังขารเป็นปัจจัยจึงมีวิญญาณ เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย จึงมีนามรูป เพราะนามรูปเป็นปัจจัย จึงมีสฬายตนะ เพราะสฬายตนะเป็นปัจจัย จึงมีผัสสะ เพราะผัสสะเป็นปัจจัย จึงมีเวทนา เพราะเวทนาเป็นปัจจัย จึงมีตัณหา เพราะตัณหา เป็นปัจจัย จึงมีอุปาทาน เพราะอุปาทาน เป็นปัจจัย จึงมีภพ เพราะภพ เป็นปัจจัย จึงมีชาติ เพราะชาติเป็นปัจจัย จึงมีชราและมรณะ โสกะ ปริเทวะ ทุกข์โทมนัส และอุปายาส ความเกิดขึ้นแห่งกองทุกข์ทั้งมวลนี้ ย่อมมีด้วยประการอย่างนี้ 
           
เพราะอวิชชานั่นแหละ ดับด้วยการสำรอกโดยไม่เหลือ สังขารจึงดับ เพราะสังขารดับ วิญญาณจึงดับ เพราะวิญญาณดับ นามรูปจึงดับ เพราะนามรูปดับ สฬายตนะจึงดับ เพราะสฬายตนะดับ ผัสสะจึงดับ เพราะผัสสะดับ เวทนาจึงดับ เพราะเวทนาดับ ตัณหาจึงดับ เพราะตัณหาดับ อุปาทานจึงดับ เพราะอุปาทานดับ ภพจึงดับ เพราะภพดับ ชาติจึงดับ เพราะชาติดับ ชราและมรณะโสกะ ปริเทวะ ทุกข์ โทมนัส และอุปายาสจึงดับ ความดับแห่งกองทุกข์ทั้งมวลนี้ ย่อมมีด้วยประการอย่างนี้


อ่าน กัจจานโคตตสูตร