ความเพียร ๔ ประการนี้ ๔ คือ
สังวรปธาน ๑
ปหานปธาน ๑
ภาวนาปธาน ๑
อนุรักขนาปธาน ๑
ก็สังวรปธานเป็นไฉน (เพียรระวังไม่ให้อกุศลธรรมเกิดขึ้นในจิต)
ภิกษุในธรรมวินัยนี้ เห็นรูปด้วยจักษุแล้วไม่ถือโดยนิมิต ไม่ถือโดยอนุพยัญชนะ ย่อมปฏิบัติเพื่อสำรวมจักขุนทรีย์ ที่เมื่อ
ไม่สำรวมแล้ว พึงเป็นเหตุให้อกุศลธรรมอันลามก คือ อภิชฌาและโทมนัสครอบงำได้ ย่อมรักษาจักขุนทรีย์ ถึงความสำรวมในจักขุนทรีย์
ฟังเสียงด้วยหู... สูดกลิ่นด้วยจมูก... ลิ้มรสด้วยลิ้น... ถูกต้องโผฏฐัพพะด้วยกาย...
รู้ธรรมารมณ์ด้วยใจแล้ว ไม่ถือโดยนิมิต ไม่ถือโดยอนุพยัญชนะ ย่อมปฏิบัติเพื่อสำรวมมนินทรีย์ ที่เมื่อไม่สำรวมแล้ว พึงเป็นเหตุให้อกุศลธรรมอันลามก คือ อภิชฌาและโทมนัสครอบงำได้ ย่อมรักษามนินทรีย์ ถึงความสำรวมในมนินทรีย์ นี้เรา
เรียกว่าสังวรปธาน
ก็ปหานปธานเป็นไฉน (เพียรละอกุศลธรรมที่เกิดขึ้นแล้ว)
ภิกษุในธรรมวินัยนี้ย่อมครอบงำ ย่อมละ ย่อมบรรเทา ย่อมทำให้พินาศ ย่อมให้ถึงความไม่มีซึ่งกามวิตกที่เกิดขึ้นแล้ว... ซึ่งพยาบาทวิตกเกิดขึ้นแล้ว ... ซึ่งวิหิงสาวิตกเกิดขึ้นแล้ว ... ซึ่งอกุศลธรรมอันลามกที่เกิดขึ้นแล้ว นี้เราเรียกว่าปหานปธาน
ก็ภาวนาปธานเป็นไฉน
ภิกษุในธรรมวินัยนี้ ย่อมเจริญสติสัมโพชฌงค์ อันอาศัยวิเวก อาศัยวิราคะ อาศัยนิโรธ น้อมไปในความสละ
ย่อมเจริญธรรมวิจยสัมโพชฌงค์... ย่อมเจริญวิริยสัมโพชฌงค์... ย่อมเจริญปีติสัมโพชฌงค์... ย่อมเจริญปัสสัทธิสัมโพชฌงค์... ย่อมเจริญสมาธิสัมโพชฌงค์...
ย่อมเจริญอุเบกขาสัมโพชฌงค์ อันอาศัยวิเวก อาศัยวิราคะ อาศัยนิโรธ น้อมไปในความสละ นี้เราเรียกว่าภาวนาปธาน
ก็อนุรักขนาปธานเป็นไฉน (เพียรรักษากุศลธรรมที่เกิดขึ้นแล้วไม่ให้เสื่อมไป)
ภิกษุในธรรมวินัยนี้ ย่อมตามรักษาสมาธินิมิตอันเจริญที่เกิดขึ้นแล้ว คือ อัฏฐิกสัญญา (สัญญาที่เกิดขึ้นแก่ภิกษุผู้เจริญอยู่ว่า ซากศพที่มีแต่กระดูก) ปุฬวกสัญญา (สัญญาที่เกิดขึ้นแก่ภิกษุผู้เจริญอยู่ว่าซากศพที่มีมีหนอน) วินีลกสัญญา (สัญญาที่เกิดขึ้นแก่ภิกษุผู้เจริญอยู่ว่าซากศพที่มีสีเขียว) วิปุพพกสัญญา (สัญญาที่เกิดขึ้นแก่ภิกษุผู้เจริญอยู่ว่าซากศพที่มีน้ำเหลืองไหลอยู่เป็นปกติ) วิจฉิทกสัญญา (สัญญาที่เกิดขึ้นแก่ภิกษุผู้เจริญอยู่ว่าซากศพที่ขาดเป็นสองท่อน) อุทธุมาตกสัญญา (สัญญาที่เกิดขึ้นแก่ภิกษุผู้เจริญอยู่ว่าซากศพของคนที่ตายไปแล้ว) นี้เราเรียกว่าอนุรักขนาปธาน
ความเพียร ๔ ประการนี้แล
ปธาน ๔ ประการนี้ คือ สังวรปธาน ๑ ปหานปธาน ๑ ภาวนาปธาน ๑ อนุรักขนาปธาน ๑ อันพระพุทธเจ้าผู้เป็นเผ่าพันธุ์ พระอาทิตย์ ทรงแสดงแล้ว ซึ่งเป็นเครื่องให้ภิกษุในธรรมวินัยนี้ ผู้มีความเพียรพึงถึงความสิ้นทุกข์ได้