ธรรมาธิบายขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าและพระอรหันต์สมัยพุทธกาล เข้าใจง่าย ชัดเจน เชื่อมโยง
อหิริกพละ มีในสมัยนั้น เป็นไฉน ?
กิริยาที่ไม่ละอายต่อการประพฤติทุจริตอันเป็นสิ่งที่น่าละอาย กิริยาที่ไม่ละอายต่อกาประกอบอกุศลบาปธรรมทั้งหลาย ในสมัยนั้น อันใด ชื่อว่า อหิริกพละ มีในสมัยนั้น.
อากาศธาตุ เป็นไฉน (๑) อากาศธาตุมี ๒ อย่าง คือ อากาศธาตุภายใน…
(๑) อาหาร ๔ เหล่านี้…
อุปหัจจปรินิพพายีคือ อริยบุคคล ระดับ อนาคามี - บุคคลบางคนในโลกนี้…
อันตราปรินิพพายี คือ อริยบุคคล ระดับ อนาคามี - บุคคลบางคนในโลกนี้…
เอกพีชี คือ อริยบุคคล ระดับ โสดาบัน - บุคคลบางคนในโลกนี้…
(๑) อนาคามีคือ อริยบุคคล …
อุทธังโสโตอกนิฏฐคามีคือ อริยบุคคล ระดับ อนาคามี - บุคคลบางคนในโลกนี้…
(๑) อสังขารปรินิพพายีคือ อริยบุคคล ระดับ อนาคามี บุคคลบางคนในโลกนี้…
(๑) อรหันต์คือ อริยบุคคล ผู้ปฏิบัติเพื่อละรูปราคะ อรูปราคะ มานะ…
(๑) พระอริยบุคคล ๘ เป็นอริยะ บุคคลนอกนั้น ไม่ใช่อริยะ…
(๑) อาฆาตวัตถุ ๙ คือ ๑. ความอาฆาตย่อมเกิดขึ้นด้วยคิดว่า…
(๑) อสัญญีวาทะ ๘ คือ ๑. สมณะหรือพราหมณ์พวกหนึ่งถือว่า อัตตาที่มีรูป…
(๑) อันตคาหิกทิฏฐิ คือ ทิฐิอันถือเอาที่สุด …
อปรันตานุทิฏฐิ เป็นไฉน ทิฏฐิ ความเห็นไปข้างทิฏฐิ ฯลฯ…
(๑) อัตตานุทิฐิ ความเห็นว่าเป็นอัตตา (๒) ภิกษุพึงเจริญอนัตตสัญญา…
ปัญญาในการพิจารณาเห็นความแปรปรวนแห่งธรรมทั้งหลายที่เป็นปัจจุบัน…
(๑) อนิจเจทุกขสัญญา อันภิกษุเจริญแล้ว กระทำให้มาก ย่อมมีผลมาก…
(๑) อาหาเรปฏิกูลสัญญา อันภิกษุเจริญแล้ว กระทำให้มาก ย่อมมีผลมาก…
อุปักกมธาตุ ความพยายาม การที่เมื่ออุปักกมธาตุมีอยู่…
อารัพภธาตุ คือ ความเพียรเป็นเหตุปรารภ…
อรูป ๔ อย่าง ๑. ภิกษุในพระธรรมวินัยนี้ เพราะล่วงเสียซึ่งรูป…
อปัสเสนะ ๔ อย่าง ๑. พิจารณาแล้วเสพของอย่างหนึ่ง ๒.…
(๑) การวางเฉย กิริยาที่วางเฉย ความวางเฉย อุเบกขาเจโตวิมุตติ…
อนุปุพพวิหาร (ธรรมเป็นเครื่องอยู่ตามลำดับ) ๙ ประการ คือ ปฐมฌาน…
อตินิปาตะ ความดูหมิ่นตนเองว่าเป็นคนเลว อ้างอิง: อรหัตตสูตร…
อธิมานะ ความเข้าใจผิด อ้างอิง: อรหัตตสูตร พระไตรปิฎก ฉบับหลวง…
โอมานะ ความสำคัญว่าเลวกว่าเขา อ้างอิง: อรหัตตสูตร พระไตรปิฎก…
(๑) อวิชชาโยคะ เป็น ๑ ในโยคะ ๔ ประการ คือ - กามโยคะ ๑ -…
(๑) อภัพพฐาน คือ ฐานะที่บุคคลผู้ถึงพร้อมด้วยทิฏฐิ คือ…
ก็อธิปัญญาสิกขาเป็นไฉน?ภิกษุในธรรมวินัยนี้ เป็นผู้มีปัญญา…
ก็อธิจิตตสิกขาเป็นไฉน?ภิกษุในธรรมวินัยนี้ สงัดจากกาม สงัดจากอกุศลธรรม…
ก็อธิศีลสิกขาเป็นไฉน?ภิกษุในธรรมวินัยนี้…
อายตนะ ๒ เป็นไฉนอายตนะอีก ๒ คือ อสัญญีสัตตายตนะ (ข้อที่ ๑) และข้อที่…
ภิกษุเข้าวิโมกข์ ๘ ประการ เป็นอนุโลมบ้าง เป็นปฏิโลมบ้าง…
อัฏฐังคิกมรรค เรียกเต็มว่า อริยอัฏฐังคิกมรรค แปลว่า “ทางมีองค์ 8…
อัตตาธิปเตยยะ (อัตตาธิปไตย) - ความมีตนเป็นใหญ่ อ้างอิง:…
อเนญชาภิสังขาร - อภิสังขารคืออเนญชา อ้างอิง:สังคีติสูตร…
อปุญญาภิสังขาร - อภิสังขารคือบาป อ้างอิง:สังคีติสูตร…
อนิทัสสนอัปปฏิฆรูป - รูปที่ไม่เห็น ที่ไม่กระทบ เป็น ๑ ใน รูปสังคหะ…
อนิทัสสนสัปปฏิฆรูป - รูปที่ไม่มีการเห็น แต่เป็นไปกับด้วยการกระทบ เป็น…
อวิกเขปะ มีในสมัยนั้น เป็นไฉน?ความตั้งอยู่แห่งจิต ความดำรงอยู่แห่งจิต…
ธรรมเพื่อความเจริญ ไม่เสื่อม ของอุบาสก (๑) อปริหานิยธรรม ๖…
ดู อวิชชา
(๑) อสังขตลักษณะของอสังขตธรรม ๓ ประการนี้ คือ ไม่ปรากฏความเกิด ๑…
อัญญินทรีย์ มีในสมัยนั้น เป็นไฉน?ปัญญา กิริยาที่รู้ชัด ความวิจัย…
อนัญญตัญญัสสามีตินทรีย์ มีในสมัยนั้น เป็นไฉน?ปัญญา กิริยาที่รู้ชัด…
อมูฬหวินัย เป็นหนึ่งในอธิกรณ์สมถะ ๗ อย่าง…
(๑) อธิกรณ์นี้มี ๔ อย่าง คือ- วิวาทาธิกรณ์- อนุวาทาธิกรณ์-…
อโนตตัปปะ เป็นไฉน?…
อหิริกะ เป็นไฉน?…
อนันตวาทิฏฐิ เป็นไฉน ความเห็นว่า ตนและโลกไม่มีที่สุด…
อันตวาทิฏฐิ เป็นไฉน ความเห็นว่า ตนและโลกมีที่สุด…
อุจเฉททิฏฐิ เป็นไฉน ความเห็นว่า ตนและโลกจักสูญ ความเห็นไปข้างทิฏฐิ…
อัปปณิหิตวิโมกข์เป็นไฉนภิกษุในธรรมวินัยนี้ อยู่ในป่าก็ดี…
อนิมิตตวิโมกข์เป็นไฉนภิกษุในธรรมวินัยนี้ อยู่ในป่าก็ดี…
ดักใจเป็นอัศจรรย์อาเทสนาปาฏิหาริย์เป็นไฉนภิกษุบางรูปในธรรมวินัยนี้…
(๑) ก็อิทธิปาฏิหาริย์เป็นไฉน ภิกษุบางรูปในธรรมวินัยนี้…
อาคาฬหปฏิปทา คือ…
(๑) อุทธัจจะ กุกกุจจะ คือความฟุ้งซ่าน รำคาญใจ เป็นหนึ่งใน…
(๑) อัปปมัญญา ๔ คือ การแผ่เมตตาจิต กรุณาจิต มุทิตาจิต อุเบกขาจิต…
อนิมิตตเจโตสมาธิเป็นไฉนหนอภิกษุในพระธรรมวินัยนี้…
โอตตัปปะ มีในสมัยนั้น เป็นไฉน?…
(๑) ก็อุภโตภาควิมุตบุคคลเป็นไฉน บุคคลบางคนในโลกนี้…
(๑) อุทธัมภาคิยสังโยชน์ ๕ ประการ อันเป็นสังโยชน์ส่วนเบื้องสูง…
(๑) โอรัมภาคิยสังโยชน์ ๕ ประการ อันเป็นสังโยชน์ส่วนเบื้องต่ำ…
โอฆะ ๔ ประการนี้ คือ กาโมฆะ ภโวฆะ ทิฏโฐฆะ อวิชโชฆะ …
อย่างไรภิกษุชื่อว่าเป็นผู้คุ้มครองทวารในอินทรีย์ทั้งหลาย?…
อนุปุพพนิโรธ (ความดับไปตามลำดับ) ๙ ประการ คือ ๑.…
(๑) อากิญจัญญายตนฌาณ (ฌาณ ๗) คือ หนึ่งใน อรูปฌาณ ๔ (…
(๑) อากาสานัญจายตนะฌาณ (ฌาณ ๕) คือ หนึ่งใน อรูปฌาณ ๔ (…
(๑) อนุสสติ ๖ ประกอบด้วย พุทธานุสสติ ธรรมานุสสติ สังฆานุสสติ…
อิทธิบาท ๔ คือ องค์ธรรมเพื่อความสำเร็จ (๑) ก็อิทธิบาทเป็นไฉน…
(๑) อคติ มี ๔ ประเภท ฉันทาคติ - ลำเอียงเพราะรัก โทสาคติ -…
(๑) ก็ธรรมเป็นที่ตั้งแห่งอุปาทานเป็นไฉน รูป เวทนา สัญญา สังขาร…
อภิชฌา มีในสมัยนั้นเป็นไฉน ? …
(๑) ก็อุเปกขินทรีย์เป็นไฉน เวทนาอันสำราญก็ไม่ใช่…
ก็อกุศลเป็นไฉน?ได้แก่ ฆ่าสัตว์ ลักทรัพย์ ประพฤติผิดในกาม พูดเท็จ…
เอกัคคตา เป็น ๑ ในองค์ ๕ ของ ปฐมฌาณเอกัคคตา มีในสมัยนั้น …
(๑)(๒) ภิกษุนั้นเมื่อจิตเป็นสมาธิ บริสุทธิ์ผ่องแผ้ว ไม่มีกิเลส…
(๑)(๒) ภิกษุนั้น เมื่อจิตเป็นสมาธิบริสุทธิ์ผ่องแผ้ว ไม่มีกิเลส…
(๑) อุคฆฏิตัญญู คือ ผู้อาจรู้ธรรมแต่พอท่านยกหัวข้อขึ้นแสดง(๒)…
(๑) อานาปานสติ อันภิกษุเจริญแล้ว ทำให้มากแล้ว ย่อมมีผลมาก…
ภิกษุในธรรมวินัยนี้ ย่อมพิจารณาเห็นดังนี้ว่า กายนี้มีทุกข์มาก…
(๑) ภิกษุในธรรมวินัยนี้ ย่อมพิจารณาเห็นกายนี้นั่นแล…
ภิกษุในธรรมวินัยนี้ ย่อมพิจารณาเห็นดังนี้ว่า๑. จักษุเป็นอนัตตา…
(๑) ภิกษุในธรรมวินัยนี้ ย่อมพิจารณาเห็นดังนี้ว่า รูป เวทนา…
(๑) อินทรีย์ ๖ ประการนี้ ๖ ประการเป็นไฉน?คือ จักขุนทรีย์ ๑ โสตินทรีย์…
อนังคณะ เป็นชื่อของอิจฉาวจร ที่เป็นบาปอกุศล มีความโกรธ…
อิทธิวิธี ๒ อย่างคือ ๑. ฤทธิ์ที่ประกอบด้วยอาสวะ …
อนุสาสนวิธี ๔ อย่างคือ ๑.…
(๑) อาสวะ ๓ คือ กามาสวะ - อาสวะเป็นเหตุอยากได้ ภวาสวะ -…
อายตนะภายนอก คือ รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ ธรรมารมณ์ ดู…
(๑) อายตนะ ๖ คืออายตนะภายในหรือรูปภายในของสฬายตนะ อันได้แก่ ๑.…
อาโปธาตุ หรือ ธาตุน้ำ เป็น ๑ ใน มหาภูตรูป ๔ (๑) ก็อาโปธาตุเป็นไฉน…
(๑) อวิชชา (สวะ) เป็นไฉน ความไม่รู้ในทุกข์ ความไม่รู้ในทุกขสมุทัย…
(๑) อุปาทาน คือความยึดมั่น ถือมั่น เป็นหนึ่งในเหตุปัจจัยใน …
(๑) อรูปภพ คือ ภพที่เป็นอรูปาวจร เป็นหนึ่งใน ภพ ๓ คือ กามภพ รูปภพ…
อุปายาส เป็นหนึ่งใน ทุกขอริยสัจ อุปายาส คือ ความแค้น ความคับแค้น…
(๑) อติมานะ ความเย่อหยิ่ง (๒) อติมานะ คือ ดูหมิ่นท่าน …
อิสสา คือ ริษยา เป็นธรรมเครื่องเศร้าหมองของจิต หนึ่งในอุปกิเลส…
อุปนาหะ คือความผูกโกรธไว้ เป็นธรรมเครื่องเศร้าหมองของจิต…
(๑) อภิชฌาวิสมโลภะ คือ ละโมบไม่สม่ำเสมอ คือความเพ่งเล็ง…
อริยสัจ ๔ คือ ความจริงอันเป็นอริยะ หรือ ความจริงอันประเสริฐ ๔…
(๑) อุปกิเลส คือ ธรรมเครื่องเศร้าหมองของจิต ๑๖ ประการ …
